یکی از ویژگیهای شرایط فتنه این است که حق و باطل به هم آمیخته میشود و راه درست را به آسانی نمیتوان شناخت. اساسا اگر حق به صورت خالص در برابر مردم قرار بگیرد دیگر جایی برای اختلاف باقی نمیماند و اگر باطل بدون نقاب حق چهرۀ خود را نشان دهد هیچ عاقلی به دنبال آن راه نمیافتد. همواره فتنهگران برای رسیدن به امیال خود، حق و باطل را بهگونهای میآمیزند که امر را بر دیگران مشتبه کنند. اینجاست که اختلافات آغاز میشود و انسان در معرض دشوارترین امتحانات الهی قرار میگیرد. در چنین شرایطی آنان که صداقت و اخلاص دارند به هیچ راهنمایی جز علم و یقین اعتماد نمیکنند. اگر این یقین آنان را به حق مطلق و معصوم از خطا رساند با خیال راحت خود را به او میسپارند. در غیر این صورت تنها در موضوعاتی که در دسترس عقل و دانش آنهاست به خود اجازۀ قضاوت، موضعگیری و اقدام میدهند و در سایر مسائل سکوت میکنند تا ناخواسته به عاملی برای سواری گرفتن و منفعتطلبی فتنهگران تبدیل نشوند.
هر گاه دیدیم در موضوعات گوناگون به آسانی اظهار نظر و موضعگیری میکنیم، در متهم ساختن دیگران پروایی نداریم، قضاوت در مورد افراد را حق مسلم خود میدانیم، برای رسیدن به اهدافی که آنها را حق و مقدس میدانیم از هر وسیلهای استفاده میکنیم و نظر سران گروه و جناح خود را بیچون و چرا میپذیریم تردیدی نداشته باشیم که موج فتنه ما را با خود برده است و در برخی از آزمونهای زندگی مردود شدهایم.
تنها راه رهایی از این گرداب پناه بردن به خداوند متعال و سوار شدن بر کشتی دانش است. در حدیثی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که آن حضرت فرمودند: به زودی فتنههایی پیش خواهد آمد که بر اثر آنها انسان صبح میکند در حالی که ایمان دارد و روز خود را به پایان میبرد در حالی که کافر شده است، مگر آن کس که خداوند او را با دانش زنده کرده باشد.