موضوع ابلیس و شیطان از موضوعاتی است که بخش وسیعی از معارف دینی را به خود اختصاص داده و حاوی نکاتی ظریف و آموزنده است. در عین حال در رابطه با این موضوع نیز مانند بسیاری دیگر از موضوعات دینی، سخنانی نادرست و غیر دقیق مطرح می‌شود که ناشی از نا‌آگاهی ترویج‌دهندگان آن نسبت به مبانی اعتقادی اسلام است.
آنچه موجب شد تا این یادداشت را بنویسم، متن مشهوری بود در رابطه با شیطان که امشب یکی از دوستان از طریق مسنجر برایم فرستاد. این متن که جریان گفتگوی یک استاد بی‌دین با دانشجویانش در مورد خدا و شیطان است به شدت در میان وبلاگ‌نویسان مذهبی رواج دارد و سایتها و وبلاگهای فراوانی آن را به عنوان یک متن زیبا در تایید خداشناسی نقل و ترویج می‌کنند. به عنوان نمونه اینجا را ملاحظه کنید.
اگر چه این متن حاوی نکات جالبی است و استدلالی که در آن به دوران دانشجویی آلبرت انیشتن نسبت داده شده برای تبیین موضوع شرور در هستی مفید است، اما محتوای آن در خصوص شیطان با تعالیم ادیان الهی منطبق نیست.
توضیح این مطلب نیازمند مقدمات و بحثهای مفصلی است؛ اما در اینجا به صورت فشرده به چند نکته در این زمینه اشاره می‌شود:
۱٫ در نگاه توحیدی هر آنچه در هستی است مخلوق و وابستۀ به خداوند متعال است و هیچ چیزی خارج از دایرۀ اراده و قدرت او نیست.
۲٫ بر خلاف آنچه در داستان مورد اشاره بیان شده است، شیطان یک امر وجودی و واقعی است و مانند شرور، امری عدمی و نسبی نیست.
۳٫ شیطان به عنوان مخلوق خداوند هیچ قدرت و اراده‌ای در مقابل قدرت و ارادۀ خدا ندارد و تاثیر و نقش او در مخالفت با دستورات خداوند و مشکلاتی که برای انسانها ایجاد می‌‌کند تنها در حد وسوسه و دعوت به سوی بدی است.
۴٫ وجود وسوسه و دعوت به سوی بدیها در این عالم بخشی از نقشۀ جامع الهی برای کمال و سعادت انسان است. اگر جاذبه و دعوت به سوی بدیها نباشد و نافرمانی خداوند روکشی از زیبایی و لذت را به همراه نداشته باشد، انتخاب راه درست و اطاعت خداوند ارزش چندانی نخواهد داشت. خداوند از سر مهربانی خود همه چیز را به گونه‌ای طراحی کرده است که انسان به عنوان خلیفۀ او شایستۀ بالاترین جوایز هستی گردد.
۵٫ ابلیس خود از مخلوقاتی است که دارای اختیار است. او با انتخاب نادرست خود نقش وسوسه‌گری به سوی بدیها را بر عهده گرفته است. اما اگر او چنین کاری را نمی‌کرد، باز لازم بود فرد دیگری این نقش را ایفا کند.