فرگشت یا تکامل زیستی یکی از دیدگاههایی است که از هزاران سال پیش در زمینه منشأ پیدایش انسان و دیگر موجودات مطرح بوده و در دورههای اخیر با تلاش زیستشناسانی چون چارلز داروین، شواهد علمی قویتری پیدا کرده و بهعنوان نظریهای غالب در محافل علمی پذیرفته شده است.
اساس این نظریه بر پایه دو اصل «انتخاب طبیعی» و «جهش تصادفی» قرار گرفته که مفهوم آنها این است که جهان پیچیده و شگفتانگیزی که در آن قرار داریم، از موجود یا موجوداتی ساده و ابتدایی آغاز شده و در فرایندی بسیار طولانی بهصورت تصادفی به نقطه کنونی رسیده است.
این مطلب، حربهای بهظاهر کارآمد را در اختیار خداناباوران و مخالفان مذهب قرار داده تا تبلیغات ضد دینی گستردهای را در رسانههای گوناگون و شبکههای اجتماعی سازمان دهند و ذهنهایی را درگیر و منحرف سازند. این تبلیغات معمولاً در دو محور پیگیری میشود: نخست، توجیه تصادفی بودن نظم موجود در جهان که نیاز به خالقی تدبیرکننده را منتفی میسازد و دوم، نادرست بودن آموزههای ادیان در زمینه خلقت یکباره و ابتدایی بشر از دو انسان خاص به نام آدم و حوا.
در این باره باید به چند نکته توجه داشت:
۱ـ هیچیک از نظریههای پذیرفته شده در علوم تجربی را نمیتوان نهایی و یقینی دانست و با وجود بهرهگیری عملی از این یافتههای مفید و کارآمد، همواره باید بهموازات پیشرفت دانش بشر، تکامل و تغییر آنها را محتمل دانست.
۲ـ تا زمانی که شاهدی بر ابطال یک نظریه علمی نداشته باشیم، نمیتوانیم بهاستناد برداشتمان از ظاهر متون دینی، آن نظریه را نادرست اعلام کنیم. چرا که این برداشتها نیز ممکن است تکامل و تغییر پیدا کند.
۳ـ بر اساس نظریه فرگشت، حرکت و تغییری مستمر در موجودات جهان جریان دارد. از آنجا که هیچ حرکتی بدون محرک و عاملی بیرونی رخ نمیدهد، باید به این فکر کنیم که چه عاملی این فرایند زیبا و شگفتانگیز را رقم زده است؟
۴ـ تصادفی دانستن پدیدهها کاملاً نسبی است و کسی که عامل پدیدهای را نمیشناسد، آن را اتفاقی تصور میکند. چهبسا با افزایش دانش بشر، راز جهش و فرایندی که اکنون تصادفی بهنظر میرسد آشکار گردد.
۵ـ قرآن و دیگر کتب آسمانی در پی آموزش زیستشناسی و مسائل علمی نبودهاند. هدف اصلی ادیان الهی، توسعه و تقویت اخلاق و ارتقای جهتگیری و معنای زندگی است. لذا نباید انتظار داشت اینگونه جزئیات، بهویژه در دورهای که سطح دانش و درک بشر بسیار پایین بوده، در قرآن توضیح داده شود. البته حقایق علمی فراوانی در قرآن وجود دارد که بسته به آگاهیهای بیرونی میتوان به گوشهای از این دریای بیپایان دست یافت.