معنای عمیق‌تری از امامت (۲)

سخن در رابطه با معنای امامت در قرآن بود. البته همان‌گونه که برخی از دوستان نیز اشاره کرده‌اند واژۀ امام در قرآن هم در مورد امامان جور به‌کار رفته است و هم امامان هدایت. چرا که این واژه در زبان عربی به‌معنای پیشوا و فردی است که به او اقتدا می‌شود. اما موضوع بحث ما فراتر از معنای لغوی این واژه است. هدف، شناخت عمیق‌تر مفهوم خاص امامت به عنوان مقامی الهی برای هدایت انسانهاست.همان‌گونه که در یادداشتهای گذشته گفته شد، برای فهم بهتر معنی عمیق امامت لازم است با معنی عالم امر بیشتر آشنا شویم. چرا که قرآن، ویژگی مهم امام را هدایت به امر دانسته است. یکی از آیاتی که می‌تواند به خوبی مفهوم امر را برای ما تبیین کند، آیه ۸۳ سوره یس است. خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: «انما أمره اذا أراد شیئا أن یقول له کن فیکون» (امر خداوند تنها این است که هرگاه چیزی را اراده فرماید، همین که به او بگوید باش می‌باشد). دقت در این آیه در کنار آیات دیگر قرآن به ما می‌فهماند که عالم امر، جنبه‌ای از هستی است که در آن، اراده الهی برای تحققش مشروط به هیچ شرطی نیست. بر خلاف عالم خلق که برای تحقق یک موضوع در آن لازم است شرایط و زمینه‌هایش وجود داشته باشد. مثلا برای تحقق یک میوه در این عالم لازم است آب و خاک و درخت و بسیاری از شرایط در طول زمان وجود داشته باشد تا یک دانه تبدیل به میوه شود. اما بر اساس آیه‌ای که ذکر شد، در عالم امر، همین که خداوند اراده کند میوه‌ای وجود داشته باشد، بدون درنگ آن میوه محقق می‌شود.
ملموس‌ترین مثال برای ما، مقایسه عالم خارج با عالم ذهن و فکر خودمان است. اگر قرار باشد هم‌اکنون در برابر ما یک کامپیوتر جدید ایجاد شود، طبیعتا باید مواد و شرایط لازم برای به وجود آمدن آن وجود داشته باشد. اما اگر بخواهیم فقط در ذهنمان یک کامپیوتر یا حتی صدها و هزاران کامپیوتر تصور کنیم، چیزی جز اراده ما لازم نیست. همین که اراده می‌کنیم، آنچه را خواسته‌ایم در ذهنمان محقق می‌بینیم.
میان عالم خلق و عالم امر نیز از جهاتی چنین نسبتی برقرار است. آفرینش و ایجاد یک موضوع در عالم خلق نیازمند زمان و شرایط خاص خود است ولی در عالم امر این‌گونه نیست. تعبیر دیگری که از این دو عالم می‌توان داشت، عالم مُلک و عالم ملکوت است. چرا که بلافاصله بعد از آیه بالا که در مورد عالم امر بود، در آخرین آیه سوره یس سخن از عالم ملکوت به میان آمده و قدرت خدا در عالم امر، به تسلط الهی بر ملکوت هستی تفسیر شده است. (فسبحان الذی بیده ملکوت کل شیئ و الیه ترجعون)
از آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که عالم امر یا ملکوت، جنبه‌ای الهی از هستی است که تحقق موضوعات در آن، قطعی و بی‌واسطه است. بر این اساس کم‌کم می‌توانیم به معنی آیه ۷۳ سوره انبیا که می‌گفت: «هدایت امام از نوع هدایت به امر الهی است» نزدیک شویم. در واقع پیام آیه این است که امام می‌تواند به صورت ملکوتی مردم را هدایت کند. برای روشن‌تر شدن موضوع لازم است در یادداشتی دیگر در مورد شیوه، شرایط و ویژگی این نوع هدایت گفتگو کنیم.